FETRET DEVRI

GÖKTÜRK SONRASI FETRET DEVRI

Arap fetihleri sonunda Kafkas halki Islamiyet'i tanimaya basladilar. Bu yillarda Karapapaklarin bir kismi Gök Dini anlayisina sahip olmakla beraber içlerinde Hiristiyanligi benimseyenler de bulunuyordu. Arap fütuhati ile birlikte Islamiyet de yavas-yavas yayilmaya baslamisti. Göktürklerin tarih sahnesinden çekilisi, Türk barisinin da sonu olmustu. Böylece eli bozulan çesitli Türk boy ve bodunlari arasinda sonu gelmez savaslar basladi. Güçlü boylar güçsüzleri yerlerinden atarken bazilarinda yeniden birleserek güçlü olmanin yollarini ariyorlardi.

Türk dünyasinda uzun zaman iç savas ve göç gündemde kaldi. Bu arada bir Türk kavmi olan Peçenekler baska bir Türk kavmi olan Hazarlara saldirdilar. Peçenek saldirilari Hazarlarin iyice yipranmasi sonucunu dogurdugundan 965 yilinda Kiyev Rus Kinezi Suvatoslov'un Hazarlara saldirmasi bu devletin siyasal varligim sona erdirdi.

Peçenekler Karadeniz'in Kuzeyine gelerek Don ve Tuna arasindaki bozkirlara yerlesmislerdi sekiz urugdan meydana gelen Peçenek birligi hiç bir zaman bodun bazinda güçlü bir teskilat kuramadilar. Birligi meydana getiren uruglar bagimsiz birimler gibi idiler. Herhangi bir konuda ortak politika saptamalari çok güçtü. Peçenek Uruglarinin hiçbiri digerini kontrol altina alacak kadar güçlü degildi. Ayrica Göktürklerde oldugu gibi bütün uruglarin itaat edecekleri bir Karizmatik hanedan'da mevcut degildi. Karadeniz'in kuzeyindeki bozkirlarda at ve koyun besiciligi yaparlardi.

Igor'un Kinezligi sirasinda Kiyev Rusyasi ile dostluk kurarak yasamislar Fakat Suvatoslov'un kinez seçilmesinden sonra Kiyev Peçenek iliskileri bozulmustur. Kendini Büyük Iskender'e benzeten Suvatoslov'un yayilmaci politikasi Peçenekleri rahatsiz etmekteydi.

Suvatoslov 968 yilinda Bizans seferine çikmisti. Bundan yararlanan Peçenekler Kiev'i kusattilar. Durumu ögrenen Suvutuslov seferi yanda birakarak Peçenekler üzerine yürüdü ise de agir bir yenilgiye ugradigi gibi Peçenek basbugu Küre tarafindan kafasi kesilerek öldürüldü. Peçeneklerin en çok çekindikleri Ruslarin Tork dedikleri Oguzlardi. Yüzyil yine büyük nüfus ve göç olaylarinin yogunlastigi bir dönemdir. Devletin teskilatlandirdigi milyonlarca insan askeri bir disiplin içinde yine milyonlarca bas sürü ve yilkilari ile yurt bulmak için harekete geçmislerdir. Oguzlar Kipçaklarin baskisi karsisinda idil'in bati yakasina geçerek Don boylarina yerlesmeye çalisiyorlardi. Peçenekler ise Oguz baskisi karsisinda daha batiya Dinyeper boylarina kaymaya basladilar. Ana kitle Dinyester ve Basarabya dolaylarina yerlesirken bir grupta 943–972 yillarinda Macaristan'a girdiler. Bir kisim uruglarda Kiyev Rusyasi güneyine yerlesmeye çalisirken Kiyev Kinezi Yarsuku tarafindan bir daha toparlanamayacak sekilde dagitildilar. Peçeneklerin batiya 'gelen kitlesi ise 1036'dan sonra Tuna boylarina yerleserek Bizansi tehdit etmeye basladilar. Bizans imparatoru Aleksi Komnen 1091 yilinda baska bir Türk kavmi olan Kipçaklari

Peçeneklere karsi basari ile kullanmis ve 29 Nisan 1091'de Meriç boyunda yapilan savasta Peçenekler Kipçaklar tarafindan imha edilmislerdir.

Peçenekler Balkanlara inerken takip ettikleri güzergâh Karadeniz'in Kuzeyinden oldugu için Kür boylarinda yasayan Karapapaklar bu göçten fazla etkilenmediler. Ancak Mugan'da yaylaga çikanlar bazi Peçenek yagmacilarina rastlamalarina ragmen bu olay ciddi bir tehlike yaratmadi. Karapapaklar en çok Karadeniz'in güneyini takip eden oguz göçlerinden etkilendiler. Çünkü bu güzergâhtaki önemli merkezlerde yasiyorlardi.

Karapapaklar Kür boylarina Borçali ve Kazakli olmak üzere iki boy halinde gelmislerdi. Her boy birtakim uruglara uruglar da obalara ayrilmisti. Boy ve uruglardaki oba sayisi kesin olarak bilinmemektedir. Kür boylarinin verimli arazileri hayvanlarin ve ürünlerinin çogalmasina ve kendilerinin de mutlu yasamalari için gerekli imkânlara sahipti. Karapapaklar'da Peçenekler gibi bir hanedan çikarmamislardi. Büyük göç olaylari karsisinda topraklarim korumak için bütün obalar ve uruglar yetenekli bir basbugun çevresinde örgütlenirler. Tehlike geçince de tam bagimsizlik içinde yasamalarim sürdürürlerdi. Hunlar, Göktürkler ve Selçuklular gibi bütün Türk dünyasi, el bazinda örgütlendigi zaman bu bütünlük içinde belirli sartlara göre yerlerini alirdi. Bu sartlar çok basitti kökeni Türk dünyasinda uzun zaman yasayan bir gelenege dayanmaktaydi. Karapapaklar, bagli bulundugu il hanliga ve Kaganliga istendigi zaman belli miktar asker vereceklerdi. Buna karsilik Topraklari, canlari ve mallari Kaganligin güvencesi altinda olup tüm boy ve obalarin mallari Kayanligin damgasini tasiyabilecekti.

Karapapaklarda basbugluk belli sartlara bagli idi. Basbug olabilmek için Borçali ve kazakli boylarindan olmak esasti. Yabanci bir boya mensup birinin bu makama gelmesi mümkün degildi. Büyük göçleri ve savaslari yöneten basbugun her emrine uyulurdu. Fakat basbugda keyfîlige sapamazdi. Aile, boy ve urug ileri gelenlerinin olusturdugu "Ak-sakallilar meclisi" basbugu kontrol etme hakkina sahipti.

Yasadiklari hayat ve çagin kosullari onlarin her an savasa hazir ve teyakkuz halinde olmalarim gerektiriyordu. Baska bir deyisle Karapapaklar devamli bir seferberlik ortamini yasamak zorunda idiler. Topraklarinin sürü ve yilkilarinin güvenligi çok önemli olup tehlikenin ne zaman ve nereden gelecegi bilinemezdi. Sürü ve yilkilarin bir baska boy ve urug tarafindan kitle halinde götürülmesi olayina "Baranta" deniliyordu Karapapak toplumu için Baranta savas nedeni idi. Bu nedenle her Karapapak aile, oba, urug ve boyu birer askeri birim sayilirdi. Aile reisinden, obabasi, urug ve boy heylerine kadar uzanan hiyerarsik bir düzen yasanmaktaydi. Kadin ve erkek herkes silah kullanip ata binebilir ve savasirdi. Savasta ve barista herkesin neler yapabilecegi belirlenmisti. Toy adi verilen eglence meclislerinde bile her bireyin nerede oturabilecegi ve kesilen bir hayvanin neresini nasil yiyebilecegi dahi belirli kurallara baglanmisti. Bu nedenle büyük mutluluklarin yasandigi günlerde oldugu gibi ani baskinlarda ve savaslarda kesinlikle panik havasi yasanmaz herkes büyük bir hizla teskilatta yerini alirdi. Karapapaklar Kislak olarak kullandiklari Kür boylarinda güvenligi saglamak için sinir karakollari yapmislardi. Tatar veya

"Ulak" adi verilen çok iyi biniciler obalar ve Hoylar arasi haberlesmeyi saglarlardi. IX. ve X. yüzyillara kadar Karapapaklarin, çogu Gök Dini inancina sahip olmakla beraber aralarinda Gregoryan Hristiyanlarla Müslümanlarda bulunuyordu. Karapapak obalarinda dini bir hosgörü