KAFKASLARDA ARAP EGEMENLIGI

KAFKASLARDA ARAP EGEMENLIGI

Göktürk Elinîn 681 yilinda parçalanmasindan sonra birlige bagli budunlardan Hazarlar güçlenerek Kafkaslardan Dogu Avrupa'ya kadar olan bölgelerde güçlü bir el meydana getirdiler Karapapaklarda Hazar birligine bagli idiler. Hazarlar Hun ve Göktürklerden farkli olarak yerlesik düzeni tercih etmis bir el olmakla beraber bünyesinde bozkir tipi yasam süren boy ve obalarda bulunuyordu.

Müslüman Araplarin etkinlikleri giderek sinirlari disina tasmaktaydi. 642 yilinda Islam ordulari Nihavent denilen yerde Iran kuvvetlerini yenerek dört yüz yillik Sasani egemenligim sona erdirdiler. Böylece Iran'a bagli Güney Azerbaycan Müslümanlarin eline geçmis oldu. Halife Hz. Osman zamaninda ise Arap-Hazar savaslari basladi. Her iki tarafinda çok kayiplar verdigi bu savas yüzyila yakin devam etti sonunda Araplar Kafkasya'nin tamamina yakinini ele geçirdiler. Sirvan, Karabag, Gürcistan ve ermenistan Islam egemenligine girmisti. Karapapaklarin o güne kadar basari ile savunduklari Derbent ve Kür boylarinda artik yeni bir egemenlik basliyordu. Fethedilen yerlere Arap valiler atandi ve Arap muhacirler getirilerek yerlestirildiler.

Bir zamanlar Karapapaklarin kontrolünde bulunan bölgelerde çesitli Arap valileri hanedanliklar kurdular. Sirvan'da Yezid bin Mazyad el-Seybani, ürmiye'de el-Rud- yani, Samahi'da yöreye adim veren Samah bin Zarir gibi aileler zamanla yerli halkla karisarak yörenin esraflarini meydana getirdiler Hz. Muhammed'in Mekke'den Medine'ye hicretinden sonra Medinelilere Ensar, Mekke'yi terk edenlere ise Muhacir deniliyordu. Yeni fethedilen Kafkas ülkelerine gerek Ensardan, gerekse Muhacirden ve gerekse Arabistan disi Araplarindan birçok aile getirilerek yerlestirilmeye çalisildi. Bu aileler fetih evlatlari (evlad-i fatihan) sayiliyorlardi. Yörede yönetim genellikle bunlarin elinde bulunuyordu. Terekemelerin yogun olarak yasadiklari Borçali dolaylarinda ise Hz. Hamza soyundan oldugu varsayilan bir grup aile yerlesmisti. Yörenin yöneticileri de bu ailelerden gelmekteydi. Kafkaslarda bu Arap göçmenler tarafindan Islamiyet yavas yavas yayilmaya basliyordu. Hicret olayi sirasinda Mekke'yi terk edenlerin Kafkas Müslümanlari arasinda saygin bir konumu vardi. Bunlara Terki Mekke deniliyordu. Borçali-Kazakli uruglarinin yasadiklari bölgenin yönetimi bunlarin elinde idi. Bu Terki Mekke tanimi zamanla Kafkas halki arasinda Mekke'den Medine'ye göç eden "Muhacir" anlamina gelen bir Tarih terimi haline geldi. Bazi arastiricilar Terekeme sözcügünün bu Terkimekkeden bozulma olabilecegim düsünmektedirler.

Kafkaslarda Türk unsur çogunlukta bulunuyordu. Arabistan'dan gelenler ise Türklere oranla azinlikta kaldiklarindan zamanla Türkleserek etnik kimliklerim yitirdiler. Arap fütühatindan yüzyillar sonra Kafkaslarda artik Müslüman Türklerden söz edilmekte idi